Верочка (хикәя)

Безнең өй алты почмаклы булып, бер ягында — үзе­без, ә икенче ягында әнисе Татьяна түти белән биш яшь­лек чуваш кызы Верочка яши.

Без, мин һәм тирә-күршедәге татар малайлары, чуваш­ча бер авыз сүз белмибез. Ә Верочканы, бәләкәй булса да, безнең авылга килгәненә әле өч-дүрт кенә ай булса да, аңлыйбыз. «Чөясе килә» дип кычкырса, бу аның ашый­сы килә, диюе була. «Яшка» дигәне — аш, «поты» дигә­не — ботка, «чөмер» дигәне — яңгыр, «юратам» дигәне шул, безнеңчә дә яратам була инде...

Әниләр, кырга эшкә киткәндә: «Карагыз аны, Верочкага күз-колак булыгыз, базга егылып төшмәсен, шыр­пы белән уйнамасын», — дип, безне һәрвакыт кисәтеп китәләр. Югыйсә бер дә күз-колак буласы юк ул Верочка дигәннәренә. Әллә төнлә дә йокламый инде. Иртән то­рып ишегалдына чыккан саен исебез китә: тешле тәгәрмәчләрнең асты өскә килгән, чыра канатлы уенчык самолет гөрләвек эзендә аунап ята. Ә Верочка үзе исә бак­ча артында ярып пешергән бәрәңге белән какы ашап йө­ри. Какы белән бәрәңге дигәннән, шундый кызык гадәт­ләре бар инде Верочканың: кыярга — шикәр комы, кой­макка тоз сибеп ашарга «юрата».

Верочканы бакчадан тотып керәбез. Ә ул тартыша, елый, тыпырчына, кайчагында кулны тешләргә дә күп алмый. Балчыкка буялган иреннәрен, чыклы үләндә кы­зарган ялангач тәпиләрен җылы су белән юып, тузгыган чәчләрен (чыбыркы үргәндәге кебек дүртләп яисә алты­лап) үреп җибәргәч, менә дигән кыз була тагын. Үзе дә шатланып бетә алмый. Болай да ләйсән тамчысы кадәр генә күзләрен бөтенләй кысып бетерә язып, чәй янында безнең әни китереп куйган шикәр кисәкләреннән дә ваг­рак тешләрен җемел-җемел китереп елмая.

Якты кояш, карлыгачлар белән чигелгән зәңгәр һава, бәбкә үләне күпереп үскән иркен ишегалды һәм нәни Ве­рочка көлүе...

Туктагыз әле, сүз белән мавыгып, төп вакыйгадан чит-кәрәк киттем бугай... Ә бит шундый якты көннәрнең бер­сендә Верочка чынлап та югалды. Башта сизмичәрәк тор­дым мин бу хәлне. Сөян агачыннан кылыч юнып маташа идем. Аннары исемә килеп тирә-ягыма карасам — юк Верочка... Бакча сукмагында сынык тарагы аунап ята — үзе юк, чирәм арасында ватык көзгесе ята — үзе юк. Бакча артында юк, базда, тыкрыкта юк... Ике бармагым­ны иреннәремә куеп сызгыруга, күрше малайлары Хә­лим белән Тәлгать кереп җитте. Алар да күрмәдек, диде­ләр. Инде хәзер өчәүләп эзлибез...

Эзли-эзли кич булдырдык. Көтү кайтты. Әниләр кайт­ты. Ах-ух килделәр. Миңа эләгә инде хәзер таякның юан башы. «Йөзең ак булгыры малай, — ди әни, — күзең маңгаеңа менмәгәндер, курчак түгел ләбаса ул сиңа, тере кеше...» Татьяна түти аны-моны дәшми. Куштанлы күл­мәкләрен җилфердәтеп, киндерә белән бәйләнгән галошла­рын ләштердәтеп, ишегалды буенча чабулап йөрүен белә.

Берзаманны ул ашыгып бакчага чыгып китте. Һәм озакламый анда ниндидер тавыш-гауга купты. Читән өстеннән сузылып карасак — Татьяна түти мунча ишеген каерып ачып куйган. Үзе эчтә кемнедер орыша. Бераздан мунча авызында Верочка күренде. Өстеба-шы чат көл, чат корым, күкрәгенә ак кашлы соры көчек кысып тоткан. Татьяна түтинең кулларын бутый-бутый елый-көлә сөйләвеннән шуны аңладык — Верочка әлеге көчекне тыкрыктан тотып кергән икән. Малайлар тар­тып алмасын дип, аны мунча чоланына, алай гына да тынычланмагач, мунча эченә үк алып кереп киткән һәм мунча миченә оя ясарга керешкән.

Ярар, буласы булган, буявы сеңгән инде. Эш болай хә­веф-хәтәрсез генә тәмамлангач, барыбыз да шөкер иттек.

Менә шуннан соң башланды хәлләр. Верочка инде безгә әйләнеп тә карамый. Иртәдән кичкә чаклы елтыр күзле, ак кашлы (шул кашлары өчен без аңа Дүрткүз дип исем бирдек) көчеге тирәсендә. Буш әрҗәне лапас почмагына терәтеп өй дә ясап куйды аңа, әнисенең иске бишмәтен­нән урын-җир дә әзерләде. Көчеге дә үзенә ошады тагын. Тоз сибелгән коймакны койрыгын болгый-болгый бик яра­тып ашый. Ике-өч көннән чәңгел-чәңгел өрергә дә өй­рәнде. Ишегалдындагы бәбкә үләне арасыннан колакла­ры гына күренә үзенең, ә үзе, зур этләр кебек гайрәтлә­неп, күбәләкләр, коңгызлар куып йөри.

Монысы әле аның баласы гына, анасы соңрак, яшен­ләп яңгыр яуган төндә булган икән. Без берни дә сизмә­гәнбез, йоклаганбыз. Иртән Татьяна түти сөйләде.

Төнлә белән уянып киттем — янымда кыз юк, ди. Алай карыйм, болай карыйм, юк Верочка, юк инде, ди. Ә тыш­та дөбер-шатыр күк күкри, ялт-йолт яшен яшьни, ди... Шуннан нишләгән Татьяна түти? Башына капчык бөр­кәнгән дә ишегалдына чыккан. Яшен яктысында Вероч-каны күреп алган. Эт оясы янында чүгәләп утыра, ди. Ул арада Верочка, төнге сәяхәте өчен үзенә яхшы ук элә­гәчәген сизеп, ахры, өйгә атылып кереп киткән дә юрган­га төренеп тә яткан.

— Кызым, нәрсә булды? — дип сораган Татьяна түти, өйгә кергәч.

Верочка, юрган астыннан башын чыгармый гына:

—  Дүрткүзне карадым. Оясына «чөмер» яумый ми­кән, — дип җавап биргән.

Утны сүндереп, күпмедер вакыт узгач, Татьяна түти­нең кулы юеш, салкын нәрсәгә орынган. Тагын сикереп торган. Тагын ут кабызган. Караса, юрган астында Дүрт­күз койрыгын болгап ята икән.

«Бу кыз әллә ниләр кылана башлады, инде кешегә ышанып өйдә калдырып булмый», — дип, ул иртән Ве-рочканы үзе белән эшкә ияртеп китте. Верочка Дүрткүз­не дә алъяпкычка төреп күтәрергә ниятләгән иде дә, кая ул, Татьяна түти бер сүз белән генә өзде: «Нәрсә, көче­геңне басуда бүре кабып йотуын телисеңмени?» — диде. Шым булды Верочка...

Әй, әллә нинди көн булды ла ул. Шатлыклары, кай­гылары барысы бергә буталып бетте ул көнне. Рәте белән сөйлим, алайса.

Верочка югында Дүрткүз белән уйнап кинәнергә исәп­ләгән идек башта. Тик безне бер дә яратмады Дүрткүз. Ятсынды, дип әйтеп булмый, тик шулай да Верочка бе­лән уйнаган шикелле шатланып сикергәләмәде, күбәләк­ләр артыннан йөгермәде. Оясыннан башын чыгарып, без куйган ризыкны иснәштергәләп алды да янә урынына кереп сеңде. Башын ал аяклары өстенә салган, мин сиңа әйтим. Күзләре әллә кая, еракка, тау башындагы болыт­ларга төбәлгән.

Кояш кызарып тегермән басуына таба авышты. Кап­ка шыгырдагач, без башта әниләр кайтты дип уйлаган идек. Аннары кинәт сискәнеп киттек. Хәлим елый ук башлады. Мәктәптә укырга да, колхозда эшләргә дә те­ләми торган колга Гарифулла иде капкадан керүче. Кит­те баш, калды муен утырып — барыбызны да елатмыйча күңеле булмаячак моның. Чалбар балакларын юри сызга­нып куйгандырмы — сыйраклары тырмавыч сабы кадәр.

Лапастан кинәт кенә Дүрткүз чәңгелдәп өреп чыккач, Гарифулла артка тайпылып куйды. Авызын зур ачып, бер урында селкенгәләп тора башлады. Дүрткүз исә һа­ман гайрәтләнде. Гарифулланың әле алдына, әле артына төшеп чәңгелдәде.

Тагын бераздан Гарифулла Дүрткүзне бөтен ишегал­ды буенча пыр туздырып куып йөри иде инде. Тавыклар кыткылдый, Хәлим белән без елыйбыз. Шыңшый-шың-шый Дүрткүз йөгерә. Аның койрыгына басардай булып Гарифулла чаба.

Икенче мәлдә Гарифулла иелеп Дүрткүзне эләктереп алуы булды, лапас түбәсенә атып бәрүе булды, канаган бармагын кысып, урамга чыгып йөгерүе булды...

Дүрткүз исә, бүрек кебек тәгәрәп, чуерташтай шома, каты сукмакка килеп төште дә тынсыз калды. Бетте Дүрт­күз. Үлде. Чакырып та карадык без аны, әйләндергәләп тә карадык, төрткәләп карадык... Кыймылдамый Дүрткүз.

Әни эштән кайтты. Татьяна түти, Верочка... Еласын иде, ичмасам, ул. Юк. Еламый. Кулындагы кыр чәчәклә­ре чирәм өстенә төшеп сибелде. Йөзе агарып китте. Күз­ләренә курку билгеләре чыкты.

Менә ул Дүрткүз янына килеп чүгәләде. Үз телендә нидер әйтеп, әрем исе аңкып торган нәни куллары белән Дүрткүзнең колак артларын, муеннарын сыйпады. Шул чагында кыймылдамый яткан көчегебез кинәт күзләрен ачты, башын күтәрде. Берни дә булмагандай сикереп тор­ды. Койрыгын болгый-болгый, Верочканың күзләренә ка­рады.

Без дәррәү шатланып көлеп җибәрдек.

— Верочканы көтеп, мутланып кына яткан ул, — диде Татьяна түти.

—  Сабыйлар кулы шифалы була шул, — дип өстәде әни.

Без көләбез, ә Верочка ни өчендер елый иде...

***

Син инде хәзер үскән кыздыр, Верочка. Кем белә, бәлки, институтта укыйсыңдыр.

Сусыл чирәмнәрен елтыр канатлы җитез карлыгач­лар сыйпап-сыйпап узган якты ишегалдын, чирәм өстен­дә йон йомгагыдай тәгәрәп йөргән Дүрткүзне, чувашча белми торган татар малайларын хәтерлисең микән син, Верочка?

Көннең кыскача яңалыклары безнең телеграм-каналда https://t.me/chelny_rt

Без Вконтактеда https://vk.com/komesh_kingiray