Әтиләребез кайтыр, бәлки?..

Дәресләремне карап бетерүгә икесе ике ягымнан эне­ләрем миңа сырышты. Тагын әкият кирәк үзләренә. Бернидә гамьнәре юк. Нәниләр шул әле. Алты яшьтә кемнең нинди кайгысы булсын. Мин әле узган ел унбер яшемдә булсам да кайгының ни икәнен белми идем. Әтиемнең һә­лак булуын да энеләремә әйтмәдек. Бераз үсә төшсеннәр әле, ди әбием. Балачакта алган кайгы бик ачы була ул. Күңелләре боекмасын, ятимлекне сизмәсеннәр, ди. Мин шуны сиздермәс өчен тырышам да инде. Китаптан укыган бөтен әкиятләремне сөйләп бетердем инде. Хәзер һәр ва­кыйганы әкият итеп, үзем уйлап чыгарып сөйлим.

Без өчәүләп почмак сәкесенә менеп кунакладык. Асыл­малы лампаны кысып кына чыгарып, әбием ут элдерде. Башына йон бәйләгән кабасын алып сәке кырыена утырды да йон эрләргә кереште.

Бүген безгә каяндыр серле чабата килде. Әкиятебез дә шул турыда булыр.

...Борын-борын заманда бик еракта, болытлар  артын­да бик чибәр бер хан кызы яшәгән ди. Ул кызның калын чәч толымнары, Әхсәнә апаныкы кебек, тез астына җитеп торган  ди.  Күзләре  зәп-зәңгәр,   керфекләре  озын булган ди. Бит алмалары уттай янып тора ди. Кыз шундый чибәр-сылу булган ди, хәтта  аның чибәрлегеннән  чәчәкләр дә көнләшкән ди. Көннәрдән беркөнне кыз җиләк җыяр­га урманга киткән. Урманга эчкәрәк кергән саен җиләк­ләр күбәя бара икән. Бармак башы хәтле кып-кызыл җи­ләкләр, мине өз дә мине өз дип, әллә кайдан кычкырып утыралар. Тик кыз өзәм дип үрелүгә каядыр юкка чыгалар ди. Тәмам аптыраган кыз. Көне буе урманда йөрсә дә тырысының төбе дә күмелмәгән. Кыз арыган, талган. Ашыйсы, эчәсе килә башлаган. Тырысым тулмаса тулмас, кайтыйм инде дип борылса, аптырап киткән. Моның алдында агач­лардан биек стена хасил булган ди. Стенаның нәкъ очын­да коточкыч ямьсез убырлы карчык утыра ди. Карчыкның бер күзе түбән, берсе югары. Тешләре ыржаеп тора ди. Ә башына чәч урынына мүк үскән, муены бөтенләй юк ди.

Бөкресе шундый зур ди, хәтта башы өстеннән тырпаеп то­ра, ди.

—  Әһә, эләктеңме, тәти кыз!—дигән убырлы карчык, теш арасыннан ут бөркеп. — Мин сине алдап монда китер­дем, ашыйм хәзер үзеңне, — дигән.

—  Зилә апа, ә кызның исеме кем булган?

—  Исеме?.. Исемеме? Алсу булган...

Энеләрем авызларын ачып тыңлап торалар. Әбием ор­чыгын зырылдатып йон эрли, үзе миңа карап-карап ала. Сизеп торам инде, әкиятем ошый.

—  Шуннан, шуннан, Зилә апа?

Ну хәйләкәр соң бу малайлар. Миңа берәр йомышла­ры төшсә, хәзер «Зилә апа» да «Зилә апа». Кирәгем булмаса, «Зилә» генә!

...Кыз куркуыннан өнсез калган, лып итеп җиргә утырган. Шул чак убырлы карчык, күзләрен кызга текәп, әкрен генә шуып стенадан төшә башлаган. Аның кул-аяк­лары корган ботак-чатак кебек ди. Ул алар белән стенага ябышырга теләгән, әмма ычкынып, җиргә тәгәрәгән, бөкре­сен авырттырган. Уфылдый-уфылдый урыныннан торган да кыз янына килә башлаган. Кыз куркуыннан кымшана да алмый утыра икән. Убырлы карчык атлаган саен җир де­релдәп китә ди. Аралары бер генә адым калган. Карчык­ның кызны эләктерәм дип ботак-чатак кулларын сузуы булган, шул чак урман өстендә коточкыч тавыш яңгыра­ган. Хәтта убырлы карчык та куркып җиргә ауган. Бу тавыш килгән якка күтәрелеп караса, шаккаткан. Биек имәннең иң очындагы ботакка бер шүрәле атланып утыр­ган да даган атына икән. Нәкъ Тукай шүрәләсе ди инде менә. Маңгаенда мөгезе бар ди, кул-аяклары ботак тар­магы кебек ди. Ул кызга караган да авызын ерып елмай­ган. Аннары ботактан ботакка сикерә-сикерә җиргә төш­кән дә убырлы карчыкның бөкресеннән тотып өскә күтәр­гән.

— И карчык, тагын минем өлешемә тиясеңме! Бу кыз­ны мин хәзер кытыклап үтерәм, ә син аны тереләй йотмакчы буласың... — дигән.

Убырлы карчык шүрәлегә типкән, тырнаган, аны тешләп алырга тырышкан. Болар кыз турында онытып сугыша башлаганнар. Кызга шул гына кирәк тә. Ул урыныннан торган да бөтен көченә йөгерә башлаган. Үзе йөгерә ди, үзенең йөрәге дөп-дөп тибә ди. Йөгерә торгач, тәмам хәле бетеп, җиргә егылган. Шул чак, артыннан агач ботакларын шатыр-шотыр сындыра-сындыра, куа килүләрен ишеткән. Инде тәмам өмете өзелгән. Күктә тулган ай калыккан. Ай нурында урман гаҗәеп матур булып күренгән. Кинәт алан­ның бер читеннән акбүз атка атланган искиткеч чибәр ба­һадир егет килеп чыккан. Аның башында очлы башлы ти­мер шлем, өстендә көбә күлмәк. Түшенә тезгән көмеш тәң­кәләре ай нуры төшеп күзләрне чагылдыргыч елкылдыйлар икән. Атының аяклары җиргә бөтенләй тими ди. Егет бер кулы белән атның тезгенен, икенчесе белән бер кием чаба­та тоткан ди. Ат нәкъ кызның каршысына килеп туктаган. Кыз, аның матурлыгына таң калып, ни әйтергә дә белми тора икән. Шул чак егет кызга таба иелгән дә сүз башла­ган.

—  Исәнме-саумы, хан кызы! — дигән ул күгәрчен гөр­ләгән тавыш белән.— Мин урман хуҗасы Урмай булам. Нәселем бик борынгы! Сиңа чабаталар китердем,— дигән дә юкка чыккан. Кыз чабаталарын кулына алган. Нәни генә, нәкъ менә бүген безгә китергән чабата кебек сырлап-сырлап ясалган чабаталар, ди. Хәтта сүс киндерә дә тагыл­ган, ди.

Кыз чабаталарын тиз генә аягына киеп куйган да уры­ныннан торган. Аның арыганлыгы юып алгандай юкка чык­кан. Аяклары үзләреннән-үзләре атлап киткәннәр. Шул чак аланга куыша-куыша шүрәле белән убырлы карчык килеп   чыккан.

—  Мин кытыклыйм ул кызны,— дип үкерә ди, шүрәле.

—  Мин тереләй йотам аны,— дип ыжгыра ди, убырлы карчык.

Ә кызның исе дә китми ди. Атлыйм дип аягын күтәрүе була, берьюлы бер чакрым җир китә, ди. Икенче аягын ат­лавы була, тагын бер чакрым җир китә.

Убырлы карчык белән шүрәле ыжгыра-ыжгыра чап­салар да аның артыннан җитә алмыйлар. Алар йодрыкла­рын селки-селки кызны әрлиләр, аңа туктарга кушалар дн. Аларның котыруы кызга бигрәк тә кызык тоелган. Ул аларны ирештереп юри генә туктаган да чабатасы белән аркылы сызык сызган. Шүрәле белән убырлы карчык ашыга-ашыга сызык янына килеп җитүләре булган, җир икегә аеры­лып та киткән, тирән упкын хасил булып, шүрәле белән убырлы карчык шул упкынга төшкәннәр дә үлгәннәр.

Чабаталар кызны әтисе-әнисе янына, хан сараена алып кайтканнар. Әкият тә бетте...

Тәрәзәдән түм-түгәрәк ай карый. Бөтен авылда шылт иткән тавыш ишетелми. Энеләремнең әкиятне тыңлап бе­терергә дә көчләре җитмәде, күзләрен йокы баскан. Әбием аларның оекбашларын, чалбарларын салдырып, урыннарына яткыра. Сөйли-сөйли минем дә телем арыган. Асылма­лы   лампа да кысык кына яна.

— Ятарга вакыт, бала,— диде әбием, кабасын җыя-җыя. Сәкенең икенче башына миңа урын салды. Хәзер без шулай почмакта гына йоклыйбыз. Әле бит киләсе елда да кыш бар. Безгә утын хәзерләп бирер кеше булмас. Йомшак түшәккә башымны төртүгә үк күзләр йомыла...

Роза Хафизованың «Кашкарыйлар озын гомерле» повестыннан өзек.