Кәҗәмөгез йолдызлыгы

Кем икән дип чыгасың — сакалын сәлперәйтеп, вакытында ашарга бирмәсәгез, ме­нә шулай була ул дигәндәй, күзләре белән көлемсерәп, үзебезнең кәҗә басып тора. Тагын абзарны үзе ачкан, хәерсез. Карга батып беткән. Күренеп тора — тагын күр­шеләр бакчасын айкап чыгарга өлгергән. Болай күп йөр­сәң, аягыңны сугып сындырырлар әле бер. Ничә әйтте күршеләр әнигә: «Йә сатыгыз, йә суеп ашагыз шул явыз­ны», — дип. Юк, якын да килми әни. Җәйгә чыккач, кечерәк сыер кадәр сөт бирә, имеш. Мамыгы да бик җы­лы, бик йомшак, имеш. У-у! Оятсыз! Карап торуларын күр син аның! Ай-яй ярата вак печәнне. Печәнлек баскы­чына аяк басуыма, теркелдәп ул килеп җитә. Элегрәк болай мул итеп төшерми идем әле мин аңа печәнне...

Узган көз, Шуалан башына тегермән карарга баргач, тегермәнче малае Нәгыйм миңа этен өстереп җибәрде. Корсагы җирдән сөйрәлеп йөрсә дә, бик тешләк иде аның эте. Тукай бабай әйтмешли, ул куадыр, мин чабамын, мин чабамын, ул куа. Үзе яман да каты ырылдый, үзе­нең тешләре итек үкчәләремә тиеп-тиеп ала. Инде үзе­безнең тыкрыкка борылгач та, арттан калмый бит бәй­ләнчек нәрсә. Шул чагында куркудан томаланган күзлә­ремә ниндидер бер карамчык күренеп киткәндәй булды. Каршыма тагын бер эт йөгереп чыкты дип торам. Исе-мә-акылыма килгәнче, юл читеннән кар туздырып узды бу карамчык һәм... минем артта нәрсәдер дөпелдәде. Ул да түгел, аяк астында эт чинаганы ишетелде. Куркуым­ны көч-хәл белән генә җиңеп борылып карасам — үзе­безнең мамык кәҗәсе чината-чината Нәгыймнәр этен ку­ып китеп бара.

Менә шул вакыйгадан соң мулрак эләгә инде кәҗәгә печән.

Февраль ахырларында — көннәр шактый салкын то­ра иде әле — өйдә ни турында гына сөйләшсәк тә, сүз арасына һаман кәҗә кысыла башлады.

Абый шәһәрдән кайткач та, әни кәҗә турында сөй­ләшә, теге малай (ягъни мин булам инде) курманы бик бәрәкәтсез сала, язга тикле җитсә ярар иде инде дип кайгыра.

Күрше апалар керсә дә, быел тагын икене китерер, ахры, кәҗәбезнең эче кибән чаклы, күз генә тимәсен, дип мактанып ала.

Өйдә икебез генә калган чакларда да — әллә минем белән киңәшә шунда, әллә уйларын шулай кычкырып әйтә — һаман мыдыр-мыдыр сөйләнеп йөри:

— Бигрәк иртә була бит әле бу быел, Ходаем... Бигрәк иртә була... Катырып үтермәсәк кенә ярар иде. Төнлә ешрак чыккалап карарга кирәк... Көннәрен дә җылыт­мый, ичмасам...

Мин сөенеп бетә алмыйм — димәк, озакламый кәҗә бәтиләре белән уйнаячакмын. Гаҗәп шаян, гаҗәп шук була бит ул кәҗә бәтиләре. Җитмәгән җирләре калмый аларның — ян белән терт-терт уйнаклап киләләр дә урын­дыкка сикереп менәләр, урындыктан — өстәлгә, өстәл­дән — мич авызына. Бер салкын кышта кайсыдыр кәҗә бәтиенең хәтта мич башына менеп йокларга гадәтләнүе хәтердә калган.

Өйдә олы ир-ат булмаганлыктан, фонарь-фәлән юк иде безнең. Шуңа күрә әни, ишегалдына чыккач, кәҗәнең бәтиләгәнен-бәтиләмәгәнен белер өчен, озак кына тың­лап тора. Бәтиләсә — назлы тавыш белән мекер-мекер килеп, бәтиләренә дәшә инде ул кәҗә. Аннары ялаган тавышы да ишетелә икән.

Шулай бервакытны төн уртасында чыгып китте дә әни, ишегалдында озак кына тавышланып йөрде. Аннары өй дә, ихата да беразга тынып торды. Тагын бераздан ише­галдында кар шыгырдады, чолан ишеге, аннары өй ише­ге тупсасына кадәр каерылып ачылды. Бусага төбендә болганып торган салкын томан эченнән әнинең бүрекле башы һәм печән кочаклаган куллары килеп чыкты. Әни печәнне сүзсез генә идәнгә мич буена китереп салды. Үзе тагын тышка чыгып китте.

Ул арада мин дә сикереп тордым. Печән өстендә өслә­ре бәсләнергә өлгергән нәни генә ике кара бәти кыймыл­дап ята иде. Берсе нәзек тавыш белән кычкырып та куй­ды һәм тезләнгәндәй итенде.

Тышта әнинең, төнге тынлыкны сискәндереп, кәҗә ча­кырганы ишетелде:

— Кәҗ-кәҗ-кәҗ, мә, кәҗ-кәҗ-кәҗ. Нишләдең соң, йөзең ак булгыры? Нигә киреләнәсең, нигә кермисең өйгә?..

Өстемә әтидән калган иске тунны элеп, мин дә ишегалдына чыктым. Февраль суыгы ялангач муеннарыны, тезләремне чеметкәләп алды. Күз караңгылыкка ия­ләшә төшкәч, кулына чыбык тотып амбар почмагында торган әнине күреп алдым.

Бераздан караеп торган абзар авызыннан кәҗә аты­лып чыкты. Чолан ишеге янына барып мекердәп алды да, койрыгына ут капкандай, тагын абзарга атылып ке­реп китте.

— Тот, Фәһим, тот, җибәрмә, — дип кычкырып калды сулышы капкан әни аның артыннан. — Котырган микән әллә бу хайван. Кара инде, гомердә кыланмаганны, бәти­ләре янына керми... Кәҗ-кәҗ-кәҗ!

Әни, кар шыгырдата-шыгырдата, караңгы абзарга та­ба юнәлде. Бераздан аның стена буйлап капшанып йөргәне һәм леңгер-леңгер кәҗә белән сөйләшкәне ишетелде.

—  Әй, улым, — дип, сөенечле тавыш белән сөйләнә-сөйләнә, әни янә ишегалдына килеп чыкты. — Тагын бер бәтие булган икән ич кәҗәбезнең, шуны салкында кал­дырып керергә теләмәгән икән ул... Ә без аны орышабыз да орышабыз... Акыллы шул минем кәҗүгем, бик акыл­лы... Әйдә, әйдә, кәҗ-кәҗ-кәҗ...

Әни кулындагы печәннән бөтен ишегалдына җылы сөт исе таралды. Мин, абына-сөртенә барып, ишекләрне ачып җибәрдем. Әни өченче бәтине дә печәне-ние белән мич буена кертеп урнаштырды. Күр әле, монысы бигрәк ма­тур икән — маңгаенда бөрчек кадәр генә ак табы да бар.

Әмма ни хикмәттер, өченче бәтиен алып кергәндә дә, безгә иярмәде кәҗәбез.

—  Яхшы галәмәт булмады инде бу, — диде әни, бор-чулы тавыш белән, — бер-бер төше авыртадыр моның, әйдә, улым, чыгып сөйрәп керик инде, булмаса... Бәтилә­рен рәтләп яламаган да бит әле...

Караңгы абзардан башын чыгарганын гына сагалап торды да әни кәҗәне мөгезеннән эләктереп тә алды. Мин чыбык белән арттан кудым. Басма такталарына аякла­рын терәп киреләнгән кәҗә, өйгә кергәч тә, мич буенда тыпырдап яткан бәтиләрен аннан-моннан гына ялаштыр-галап алды да янә ишек төбенә килде. Әни аптырап миңа карады. Мин, әни күрмәгән арада, мич кашагасыннан шырпы үрелеп алдым һәм, кәҗә үзенең бәтиләре ягына борылгач, шыпырт кына ишектән чыгып киттем.

Әни сизгән икән.

— Нишлисең тагын шырпы белән? Абзарда яндырып, саламга төшерә күрмә, хараплар итәрсең, — дип кычкы­рып калды.

Ишеге ачык торганлыктан шактый җиләсләнгән аб­зарга кереп шырпы сызгач, чак кына кычкырып җибәр­мәдем. Абзар почмагында тагын бер ак маңгайлы бәти дер-дер килеп салам түшәктән каты җиргә шуып төшеп бара иде...

Колак очлары катып өлгергән юеш бәтине кулыма кы­сып тоттым да өйгә йөгердем.

Ишекне ачуга, кәҗә, атылып диярлек, минем янга кил­де һәм, кулымдагы бәтине идәнгә куярга ирек бирмичә, үрелеп яларга кереште.

Әни, ни көләргә, ни еларга белмичә, башын селкеп, мичкә сөялеп тора иде...

Ул төнне мин төшемдә тегермәнче малае Нәгыймне күрдем. Ике бармакчалы солдат бияләйләрен салып кул­тыгына кыстырган. Кызарган бармаклары белән якты күк гөмбәзенең нәкъ уртасына төртеп күрсәтә-күрсәтә: «Әнә Кәҗәмөгез йолдызлыгы. Әнә Кәҗәмөгез йолдызлы­гы!» — дип кычкыра. Мин дә, башымны күтәреп, югары­га карыйм. Анда биектә-биектә, ак болытлар төркеменә кушылып, дүрт бәтие белән бергә безнең кәҗә йөзеп ба­ра, имеш.